THE VOLYN TRAGEDY IN UKRAINE AND POLAND’S PUBLIC DISCOURSE
DOI:
https://doi.org/10.24919/2519-058x.12.177547Keywords:
the Volyn tragedy, Halychyna and Volyn (Galicia and Volhynia), 1943 – 1944, memory policy, historical memory.Abstract
Summary. The purpose of the article is to reveal the significant changes in the public discourse on the Ukrainian-Polish confrontation in the Second World War, to identify differences in the functioning of collective memory about those events in Ukrainian and Polish societies. The research methodology was the classical principles of historicism, structure, science, verification, author’s objectivity and the use of general scientific (analysis, synthesis, generalization) and special historical (historical-genetic, historical-systemic, historical-typological) methods. The research novelty of the article is a holistic awareness of the Volyn discourse features over the last decade and disclosure of the influencing mechanisms on the memory about the teasing pages of the past. Conclusions. Contemporary stereotypical perceptions and dominant discursive practices around the Volyn tragedy that have taken root in Ukrainian and Polish societies over the last decade are an ideological construct that undergoes changes driven by the influences of politicians, public figures, professional historians and publicists. It is important to form a coherent vision of the events of the mid-20th century in Poland, which have become an important element of historical memory. An important component of understanding the topic is its use in modern domestic (especially in Poland) and foreign (in the Ukrainian-Russian war) policy.
References
Artiukh, V. (2013). «Shcho take istorychna pamiat?» [What is historical memory]. Humanizm. Transhumanizm. Posthumanizm: materialy dopovidei ta vystupiv Mizhnarodnoi naukovo-teoretychnoi konferentsii, m. Sumy, 19–20 kvitnia 2013 r. Sumy: SumDU, 3–9. [in Ukrainian].
Babakova, O. (2018). Zakon rozbratu: yak Zakon «Pro Instytut natsionalnoi pamiati (INP)» rozsvaryv Varshavu z Kyievom ta Yerusalymom [The Law of Discord: How is Law on the Institute of National Remembrance can dissolve Warsaw with Kyiv and Jerusalem]. URL: http://naszwybir.pl/zakon-rozbratu-yak-zakon-pro-instytut-natsionalnoyi-pam-yati-inp-rozsvaryv-varshavu-z-kyyevom-ta-yerusalymom/ [in Ukrainian].
Balcer, A. (2017). Kresentymentalizm [Kresentymentalizm]. Nowa Europa Wschodnia ¾, 23–29. [in Polish].
Beauvois, D. (2006). Kresomania [Kresomania]. Tygodnik Powszechny: katolickie pismo społeczno-kulturalne Marczec 24, dod. 15. URL: https://www.tygodnikpowszechny.pl/kresomania-130828?language=pl [in Polish]
Berdychowska, B. (2018). Obecnie jest niemożliwe, aby ukraiński inteligent nie wiedział kim byli Gombrowicz, Miłosz czy Borowski [It is currently impossible for a Ukrainian intellectual not to know who Gombrowicz, Miłosz or Borowski were] URL: https://www.eastbook.eu/2018/01/31/berdychowska-obecnie-jest-niemozliwe-aby-ukrainski-inteligent-nie-wiedzial-kim-byli-gombrowicz-milosz-czy-borowski/ [in Polish].
Błażejewska, S. (2016) Niesłusznie zapomniany bohater: Henryk Cybulski «Harry» (1910 – 1971) [Unjustly forgotten hero: Henry Cybulski «Harry»]. Wyklęci: ogólnopolski kwartalnik poświęcony żołnierzom wyklętym, 3, 135–138; 4, 155–161. [in Polish].
Bornio, J. (2016) Kwestia Rzezi Wołyńskiej w kontekście kryzysu ukraińskiego – między rosyjską propagandą, ukraińskim poszukiwaniem tożsamości narodowej a polską racją stanu [The issue of the Volhynian Slaughter in the context of Ukrainian crisis – between Russian propaganda, Ukrainian seeking for the national identity and Polish raison d’État]. Rocznik Europeistyczny, 2, 83–100. [in Polish].
Chruślińska, I. (2018a). Iak buduvaty dialoh z Ukrainoiu [How to build a dialogue with Ukraine]. URL: https://zbruc.eu/node/85302 [in Ukrainian]
Chruślińska, I. (2018b). Ukraina ta Polshcha maiut pravo na rizne rozuminnia istorii – polska hromadska diiachka Iza Khruslinska [Ukraine and Poland have the right for different understanding of history – Polish public figure Iza Hruslinska]. URL: https://hromadske.ua/posts/iza-hruslinska-pro-ukrainsko-polski-vidnosini [in Ukrainian].
Długosz, D. (2019). Nienawiść po polsku. Nad Wisłą rośnie liczba przestępstw wobec Ukraińców o muzułmanów [Polish Hatred. On the Visla, the number of crimes against Ukrainians and Muslims is increasing]. URL: https://www.newsweek.pl/polska/spoleczenstwo/nienawisc-po-polsku-nad-wisla-rosnie-liczba-przestepstw-wobec-ukraincow-i-muzulmanow/wqrbf40 [in Polish].
Domagalski, M. (2019). TK o ustawie o IPN: przepisy dotyczące zbrodni «ukraińskich nacjonalistów» wymagają poprawienia [Constitutional Tribunal on the Act on the Institute of National Remembrance: the provisions regarding the crimes of «Ukrainian nationalists» need to be corrected]. URL: https://rp.pl/Prawo-karne/190119438-TK-o-ustawie-o-IPN-przepisy-dotycznace-zbrodni-ukrainskich-nacjonalistow-wymagaja-poprawienia.html [in Polish].
Duda, A. (2017). Polacy ocenią, czy jestem odważnym prezydentem [Poles will assess whether I am a brave president]. URL: http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wypowiedzi-prezydenta-rp/wywiady/art,126,polacy-ocenia-czy-jestem-odwaznym-prezydentem.html [in Polish].
Duda, A. (2018). Wystąpienie Prezydenta RP podczas wizyty na Wołyniu [Address by the President of the Republic of Poland during a visit to Volhynia]. URL: https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wypowiedzi-prezydenta-rp/wystapienia/art,468,wystapienie-prezydenta-rp-podczas-wizyty-na-wolyniu.html [in Polish].
Fomina, J. et al. (2013). Polska – Ukraina, Polacy – Ukraińcy: spojrzenie przez granicę [Poland – Ukraine, Poles – Ukrainians: a look across the border]. Warszawa: Fundacja Instytut Spraw Publicznych, 51 p. [in Polish]
Halchak, B. (2013). Polskyi mif pro «skhidni kresy» v polsko-ukrainskykh vidnosynakh [The Polish myth of «Eastern Kresy» in Polish-Ukrainian relations]. Istorychnyi arkhiv. Naukovi studii, 11, 106–110. [in Ukrainian].
Hnatiuk, O. (2018). Kto sieje wiatr, ten zbiera burzę [Whoever sows the wind collects the storm]. URL: https://upmp.news/pl/pl-in-polish/pl-suspilstvo-pl/kto-sieje-wiatr-ten-zbiera-burze-ola-hnatiuk/ [in Polish].
Hrytsak, J. (2018). Vdavaty, shcho vynna lyshe odna storona – tsynizm abo naivnist [It is a cynicism or naivety to pretend that only one side is guilty]. URL: https://zik.ua/news/2018/07/11/yaroslav_grytsak_pro_volyn1943_vdavaty_shcho_vynna_lyshe_odna_storona__tsynizm_1363707 [in Ukrainian]
Hud, B. (2018a). Pro Volyn i dorohy, shcho pryvely do nei, hovorimo, opyraiuchys vykliuchno na dokumenty [We talk about Volyn and the roads that led to it, relying solely on documents]. URL: http://obserwatormiedzynarodowy.pl/2018/12/11/profes [in Ukrainian].
Hud, B. (2018b). Ukraińcy i Polacy na Naddnieprzu, Wołyniu i w Galicji Wschodniej w XIX i pierwszej połowie XX wieku [Ukrainians and Poles in Naddnieprz, Volhyn and Eastern Galicia in the 19th and first half of the 20th century]. Warszawa: Pracownia Wydawnicza, 446 p. [in Polish].
Istorychna pamiat (2008). Istorychna pamiat yak pole zmahan za identychnist [Historical memory as a field of struggle for identity]: materialy «kruhloho stolu» 22 kvitnia 2008 r. Kyiv: NISD, 14 p. [in Ukrainian].
Jóźwiak, K. (2018). Wołyńskie reduty: Jak Polacy bronili się przed Ukraińcami [Volhynian redoubts: How Poles defended themselves against Ukrainians]. URL: https://www.rp.pl/Rzecz-o-historii/307079887-Wolynskie-reduty-Jak-Polacy-bronili-sie-przed-Ukraincami.html [in Polish].
Kalishchuk, J. (2016). U tini Volyni? Istoriia vs pamiat [In the Shade Volnhyn? Historu vs memory]. Lviv: NAS, I. Krypiakevych Institute of Ukrainian, 162 p. [in Ukrainian]
Kalishchuk, O. (2013). Ukrainsko-polske protystoiannia na Volyni ta v Halychyni u roky Druhoi svitovoi viiny: naukovyi i suspilnyi dyskursy [Ukrainian-Polish conflict in Volhynia and Gslicia during the Second World War: scientific and public discourses]. Lviv: NAS, I. Krypiakevych Institute of Ukrainian, 510 p. [in Ukrainian].
Kalishchuk, O. (2018). Volyn43 u istorychnii pamiati suchasnykh poliakiv: sotsiolohichnyi vymir [Volyn’43 in the historical memory of modern Poles: a sociological dimension]. Materialy X Volynskoi Vseukrainskoi istoryko-kraieznavchoi konferentsii, m. Zhytomyr, 16–17 lystopada 2018 r.: Zb. nauk. pr. Zhytomyr: Polissia, 105 p. [in Ukrainian].
Khakhula, L. (2014). Polski suspilni nastroi shchodo Ukrainy ta ukraintsiv u 1991 – 2014 rr. [Polish public opinion towards Ukraine and Ukrainians in 1991 – 2014]. Sotsialno-ekonomichni problemy suchasnoho periodu Ukrainy, 2, 19–26. [in Ukrainian].
Konończuk, W. (2018). Czas na doktrynę postgiedroyciowską wobec Ukrainy [Time for postGiedroyc doctrine towards Ukraine]. Nowa Europa Wschodnia 1, 23–32. [in Polish].
Koprowski, M. A. (2018). Czasami świadkowie przeżyli [Sometimes the witnesses survived]. Najwyższy Czas!: pismo konserwatywno-liberalne, 17/18, XLVI–XLVIII [in Polish].
Koreś, D., & Żuczkowski, M. (2018). Samoobrona na Wołyniu i 27 Dywizja Piechoty Armii Krajowej [Self-defense in Volhyn and the 27th Infantry Division of the Home Army]. Warszawa: Edipresse Kolekcje: Bellona, 62 p. [in Polish].
Koval, N. (2018). Okrim istorychnykh superechok: yake maibutnie dlia polsko-ukrainskykh vidnosyn? Polskyi pohliad [In addition to historical discussion: what is the future for Polish-Ukrainian relations, the Polish view]. URL: http://library.fes.de/pdf-files/bueros/ukraine/14974.pdf [in Ukrainian].
Kowal, P. (2016). «Z Ukrainą trzeba podjąć dialog na zasadach z XXI w., a nie ciągle pobrzękiwać szabelką» [«Dialogue with Ukraine must be on the principles of the 21st century, and not constantly buzzing with a saber»]. URL: https://polskatimes.pl/pawel-kowal-z-ukraina-trzeba-podjac-dialog-na-zasadach-z-xxi-w-a-nie-ciagle-pobrzekiwac-szabelka/ar/10130984 [in Polish].
Kowal, P. (2018). Nie można traktować na równi zbrodni nazistowskich, sowieckich i ukraińskich [You cannot treat Nazi, Soviet and Ukrainian crimes equally]. URL: http://wiez.com.pl/2018/02/08/pawel-kowal-nie-mozna-traktowac-na-rowni-zbrodni-nazistowskich-sowieckich-i-ukrainskich/ [in Polish].
Krakowska, K. (2017). Rola rzezi wołyńskiej w budowaniu narracji na temat Ukraińców w polskim Internecie [The role of Volhynia massacre in building a narrative about Ukrainians on the Polish Internet]. Zoon Politykon, 8, 183–205. [in Polish].
Kukiz, P. (2012). Wołyń to rezultat polskiego kolonializmu [Volyn is the result of Polish colonialism]. Kwarta: pismo historyczno-społeczne, 3, 96–100. [in Polish].
Kulchevych, O. (2017). «Przepraszam za Wołyń»? – abo variatsii na temu ukrainsko-polskoho prymyrennia [«Sorry for Volyn»? – or variants of Ukrainian-Polish reconciliation]. Nashe slovo, January 15 [in Ukrainian].
Kuroń, J. (2003). Trudna droga do pojednania: Rozmowa DIALOG-u z Jackiem Kuroniem na temat stosunków polsko-ukraińskich [A difficult path to reconciliation: DIALOG's conversation with Jacek Kuroń on Polish-Ukrainian relations]. Dialog. Deutsch-Polnishes Magazin / Magazyn Polsko-Niemiecki, 64, 37. [in Polish].
Kuroń, J. (2012) Poliaky ta ukraintsi: vazhkyi dialoh [Poles and Ukrainians: a difficult dialogue]. Kyiv: Duch i litera Дух і літера, 264 p. [in Ukrainian].
Kyrydon, A. (2016). Volyn, 1943: utverdzhennia sytuatyvnykh kodiv pamiati [Volyn, 1943; adopting, the situational codes of memory]. Intermarum: istoriia, polityka, kultura, 3, 48–67. [in Ukrainian].
Lichnerowicz, A., & Piechowicz, Z. (2013). Prof. Davies o rzezi wołyńskiej: Ludobójstwo to kwestia polityczna. Selekcja: me jesteśmy ofiarami ludobójstwa, inne nie [Professor Davies on the Volyn slaughter: Genocide is a political issue. Selection: we are not the victims of genocide, others are not]. URL: http://www.tokfm.pl/Tokfm/1,103454,14103376,Prof._Davies_o_rzezi_wolynskiej_Ludobojstwo_to_kwestia.html [in Polish].
Macijewski, J. A. (2016). Rozwiążemy sprawę polską tak jak Hitler żydowską [We will solve the Polish case just like the Jewish Hitler]. Gazeta Polska, Lipiec, 6, 17. [in Polish].
Makowiecki, L. (2013). Wołyń 1943. Historia pewnej ballady… [Wołyń 1943. A story of a ballad…]. URL: https://wpolityce.pl/polityka/161610-wolyn-1943-historia-pewnej-ballady [in Polish].
Marecki, J. (2018). Zabito ich podwójnie [They were killed twice]. Nasz Dziennik (wyd. zasadnicze) Lipiec 11 (nr 158). Dodatek Historyczny IPN «Moja Niepodległa», 1. [in Polish].
Masewicz, M. (2017). W Polsce zbrodniarze, na Ukrainie bohaterowie. «Obie te wersje pamięci są prawdziwe» [Criminals in Poland, heroes in Ukraine. «Both of these versions of memory are real»]. URL: https://fakty.tvn24.pl/fakty-o-swiecie,61/w-polsce-zbrodniarze-na-ukrainie-bohaterowie-historia-upa,788816.html [in Polish].
Masierak, L. (2018). Wołyńska twierdza [Volyn fortress]. Tygodnik Solidarność: czasopismo NSZZ Solidarność, 22, 56–59. [in Polish].
Mniejszość ukraińska i migranci z Ukrainy w Polsce (2018). Mniejszość ukraińska i migranci z Ukrainy w Polsce. Analiza dyskursu: Praca zbiorowa [Ukrainian minority and migrants from Ukraine in Poland. Discourse analysis: Collective work]. Warszawa: Tyrsa, 87 p. [in Polish].
Motyka, G. (2011). Od rzezi wołyńskiej do akcji «Wisła»: konflikt polsko-ukraiński 1943 – 1947 [From the Volyn slaughter to the «Wisła» campaign: the Polish-Ukrainian conflict 1943 – 1947]. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 524 p. [in Polish].
Motyka, G. (2018). Nieustający polsko-ukraiński spór o historię [A Persistent Polish-Ukrainian Conflict over History]. Sprawy Międzynarodowe, 1, 31–40. [in Polish].
Narvselius, E. (2015). Tragic Past, Agreeable Heritage: Post-Soviet Intellectual Discussions on the Polish Legacy in Western Ukraine. University of Pittsburg, Carl Beck Papers, 76 p. [in English].
Piętka, B. (2012). Zapomniane ludobójstwo [Forgotten Genocide]. Wołyń i Polesie, 73, 34–47. [in Polish].
Po Varshavi yizdyt baner pro «ukrainskyi henotsyd na Volyni [A banner about «Ukrainian genocide» in Volyn is plying through Warsaw]. URL: https://www.nasze-slowo.pl/news/u-varshavi-startuvala-mobilna-kampaniya-pro-vbivstvo-polyakiv-ukrayintsyami/ [in Ukrainian].
Poroshenko, P. (2018). Vystup Prezydenta pid chas vidkryttia Memorialu pamiat ukraintsiv, yaki zahynuly vid ruk polskykh «selianskykh bataloniv» ta pidrozdiliv Armii Kraiovoi u 1944 rotsi u s. Sahryn [President’s speech during the memorial opening honouring Ukrainians who died at the hands of Polish «peasant battalions» and the units of the Army Krajova (home Army) in the village of Sahryniu in 1944]. URL: https://www.president.gov.ua/news/vistup-prezidenta-pid-chas-vidkrittya-memorialu-pamyati-ukra-48562 [in Ukrainian].
Protestujemy przeciwko przyjętej przez Sejm ustawie o IPN [We protest against the Act on the Institute of National Remembrance adopted by the Sejm]. URL http://wyborcza.pl/7,95891,22970880,protestujemy-przeciwko-przyjetej-przez-sejm-ustawie-o-ipn.html [in Polish].
Rodak, W. (2018). Bestie z Wołynia. Ich zbrodnie przerażały nawet Niemców [Beasts from Volhynia. Their crimes even terrified the Germans]. Nasza Historia. Lipiec/Sierpień [in Polish].
Romanenko, Y. (2017). Kak ukrayntscy smotriat na otnoshenyia mezhdu Ukraynoj i Polshei [How Ukrainians look at the relations between Ukraine and Poland]. URL: https://hvylya.net/analytics/politics/kak-ukraintsyi-smotryat-na-otnosheniya-mezhdu-ukrainoy-i-polshey.html [in Russian].
Romaszewska-Guzy, A. (2016). Wołyń to nasz kościotrup w szafie [Volyn is our skeleton in the wardrobe]. Wprost, 25, 33–35. [in Polish].
Rosiia robytyme vse, shchob rozsvaryty poliakiv i ukraintsiv – polskyi hromadskyi diiach Yan Pieklo [Russia will do everything to break Poles and Ukrainians up – Polish public figure Jan Piekło]. URL: http://www.ukrainian.voanews.com/content/russia-wants-to-make-poles-and-ukrainians-enemies/2523094.html [in Ukrainian].
Snyder, T. (2016). Gdy na Ukrainie wojna, lepiej ws. zbrodni wołyńskiej oddzielić historię od polityki [When the war in Ukraine, it is better to separate history from politics regarding the Volyn crime]. URL: https://wiadomosci.dziennik.pl/opinie/artykuly/532748,snyder-gdy-na-ukrainie-wojna-lepiej-ws-zbrodni-wolynskiej-oddzielic-historie-od-polityki.html [in Polish].
Snyder, T. (2019) Nikt nie uwierzy w niewinność Polski [Nobody will believe in Poland's innocence]. URL: https://magazyn.wp.pl/artyk2019ul/timothy-snyder-nikt-nie-uwierzy-w-niewinnosc-polski [in Polish].
Stańczyk, T. (2016). Polska samoobrona [Polish Self-defense]. Do Rzeczy: tygodnik Lisickiego, dod. Wołyń`43: Ukraińskie ludobójstwo Polaków, 41, XVI–XVIII. [in Polish].
Stryjek, T. (2017). Hipertrofia polityki pamięci w III RP i jej konsekwencje od roku 2015 [Hypertrophy of memory policy in the Third Polish Republic and its consequences from 2015]. Zoon Politykon, 8, 87–125. [in Polish].
Tichomirov, M. (2013). «Kresy» kak symptom: zametky na poliakh polskykh zhurnalov [«Kresy» as a symptom: notes in the Polish magazines]. URL: http://www.historians.in.ua/index.php/en/avtorska-kolonka/834-andrei-tykhomyrov-kresy-kak-symptom-zametky-na-poliakh-polskykh-zhurnalov [in Russian].
Tusk, D. (2019a). «Nemaie Yevropy bez Ukrainy»: tekst istorychnoi promovy Tuska u Verkhovnii radi [«There is no Europe without Ukraine»: text of Tusk’s historic speech in the Verkhovna Rada]. URL: https://www.eurointegration.com.ua/articles/2019/02/19/7093023/ [in Ukrainian].
Tusk, D. (2019b). «Liubyty Polshchu i Ukrainu – tse yak liubyty svoiu mamu i zakokhatys u divchynu». Lektsiia Donalda Tuska u Lvivskomu universyteti [«Liubyty Polshchu i Ukrainu – tse yak liubyty svoiu mamu i zakokhatys u divchynu» Lecture of Donald Tusk in Lviv University]. URL: https://zaxid.net/lyubiti_polshhu_i_ukrayinu__tse_yak_lyubiti_svoyu_mamu_i_zakohatis_u_divchinu_n1476093 [in Ukrainian].
U Polshchi na trasi pomistyly baner pro Volyn [In Poland, a banner about Volyn was placed on the track]. URL: https://www.nasze-slowo.pl/news/u-polshhi-na-trasi/ [in Ukrainian].
Ukraina ta Polshcha hotovi do konstruktyvnoho dialohu z pytan mynuloho – Petro Poroshenko ta Andzhei Dudy [Ukraine and Poland are ready for a constructive dialogue on the issues of the past – Petro Poroshenko and Andrzej Duda]. URL: https://www.president.gov.ua/news/ukrayina-ta-polsha-gotovi-do-konstruktivnogo-dialogu-z-pitan-36498 [in Ukrainian].
Ustawa z dnia 26 stycznia 2018 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, ustawy o grobach i cmentarzach wojskowych, ustawy o muzeach oraz ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary [Act of 26 January 2018 amending the Act on the Institute of National Remembrance - Commission for the Prosecution of Crimes against the Polish Nation, the Act on military graves and cemeteries, the Act on museums and the Act on the responsibility of collective entities for offenses under pain of punishment]. URL: https://orka.sejm.gov.pl/proc8.nsf/ustawy/771_u.htm [in Polish].
Viatrovych, V. (2016). Tabloidyzatsiia istorii. Rol media u vysvitlenni polsko-ukrainskoi viiny 1942 – 1947 rokiv [Tabloidization of history. The role of the media in the coverage of the Polish Ukrainian War of 1942 – 1947]. URL: https://zbruc.eu/node/53685 [in Ukrainian].
Vidnosyny Ukrainy i Polshchi: monopolii na pravdu buty ne mozhe [Relations between Ukraine and Poland: there can be no monopoly on the truth]. URL: https://www.dw.com/uk/відносини-україни-і-польщі-монополії-на-правду-бути-не-може/a-41409517 [in Ukrainian].
Volyn. Dva pohliady [Volyn. Two views]. URL: https://www.ukrinform.com/rubric-other-news/1862867-volin_dva_poglyadi_2073494.html [in Ukrainian].
Volyn: asymetriia pamiatei. 8 istorykiv pro rishennia polskoho parlamentu [Volyn: memory asymmetry. 8 historians on the decision of the Polish Parliament]. URL: https://hromadske.ua/posts/volyn-asymetriia-pamiatei-8-istorykiv-pro-rishennia-polskoho-parlamentu [in Ukrainian].
Wojciechowski, K. (2016). Bida, shcho stosovno nimtsiv poliaky pochuvaiutsia rivnymy, a shchodo ukraintsiv – vyshchymy [The trouble is that the Poles feel themselves equal to the Germans and higher than the Ukrainians]. URL: http://www.polukr.net/uk/blog/2016/12/29155/ [in Ukrainian].
Wystąpienie prezydenta RP Bronisława Komorowskiego (2015). Wystąpienie prezydenta RP Bronisława Komorowskiego na uroczystościach w Łucku [Speech of the President of the Republic of Poland Bronisław Komorowski at the celebrations in Lutsk]. Kurier Galicyjski, 13–14, 2. [in Polish].
Yakovenko, N. (2005). Nova doba – novi pidruchnyky. Pro potrebu dyskusii nad pidruchnykamy z istorii Ukrainy [New era – new textbooks. About the need for discussion over history textbooks in Ukraine]. URL: http://www.novadoba.org.ua/data/metod/yjakovenko.rtf [in Ukrainian].
«UA – VON»: u Krakovi na stinakh ziavylysia antyukrainski hasla [«UA – VON (away)»: anti-Ukrainian slogans appeared on the walls in Krakow. Polish public moods towards Ukraine and Ukrainians in 1991 – 2014]. URL: from https://www.nasze-slowo.pl/news/ua-von-u-krakovi-na-stinah-z-javilisja-antiukrainski-gasla/ [in Ukrainian].
«Uroky natsionalnoi hidnosti» (2003) [«National Dignity Lessons»]. Postup, Lypen 10–16, 7. [in Ukrainian].
«Volyn! Pamiataiemo»: u Liublini nevidomi zipsuly ukrainomovnyi bilbord [«Volyn! Remember»: in Lublin, unidentified people spoiled Ukrainian-language billboard]. URL: https://www.nasze-slowo.pl/news/takij-napis-zjaivsvsja-na-bilbordah-u-lblini/ [in Ukrainian].
Zacharczyszyn, L. (2018). Kształtowanie się ukraińskiej tożsamości [Formation of Ukrainian identity]. In W jakiej Europie chcemy żyć? V Międzynarodowy Forum Europejskie Europa z widokiem na przyszłość. Wybrane. (pp. 57–62). Gdańsk: Europejski Centrum Solidarności. URL: https://www.ecs.gda.pl/library/File/nauka/e-booki/EZNP_2017.pdf [in Polish].
Ziemkiewicz, R. A. (2016) . Wołyń – kłamstwo katyńskie III RP [Wołyń - the Katyn lie of the Third Polish Republic]. DoRzeczy: tygodnik Lisickiego, 28, 34–36. [in Polish].
Zychowicz, P. (2018). Obrońcy Polaków [Polish defenders]. Historia. Do Rzeczy, 7, 6–9. [in Polish].
Żaryn, J. (2015). «Przeprowadzimy ofensywę historyczną» [«We will conduct a historical offensive»]. URL: http://www.prawy.pl/z-kraju/11096-senator-jan-zaryn-przeprowadzimy-ofensywe-historyczna [in Polish].